ENDÜSTRİ VE EKONOMİ          Muş Organize Sanayi Bölgesi Merkez ilçeye bağlı Konuk bekler Belediyesi sanırları içinde, 90 hektar alanda yapılacak olan Muş Organize Sanayi Bölgesinin alt yapı projeleri, yapım ihalesi 1999 yılı içinde yapılmış olup, tamamlayıcı çalışmalar devam etmektedir. Muş Alparslan KSS Koop. 70 iş yeri 1998 yılında ihalesi yapılmış olup, inşaatı devam etmektedir. Malazgirt KSS Koop. 70 işyeri 1n997 yılında üst yapı ihalesi yapılmıştır. İnşaatı halen devam etmektedir. Keşif bedeli 383 milyar TL. Bulanık KSS Koop. 70 işyeri ihale edilmiş olup, inşaatına devam edilmektedir. Varto KSS Koop. 70 iş yeri plan, proje safhasındadır.

TARIM          İlin ekonomisinin ağırlıklı merkezi tarımdır. Tarım ise iklim şartlarına bağlıdır. İlde yetişen başlıca ürünler; şeker pancarı, tütün, buğday, ayçiçeği, fasulye ve nohuttur. Başlıca meyveler ise karpuz, üzüm, elma ve kavundur. Dağlık kesimlerde de ile has özelliklere sahip ceviz üretimi yapılmaktadır. İlimizde 2000 yılı içerisinde Meyveciliği geliştirmek ve yaygınlaştırmak amacıyla Kırsal Kalkınma Projesinden sağlanan ödenekle 6730 elma,4052 armut,1518 kiraz,1012 vişne,3016 kayısı,513 şeftali,155 ayva,4 erik olmak üzere toplam 17.000 adet meyve fidanı ayrıca 500 adet Bağ çubuğu dağıtımı yapılmıştır. Yem bitkileri yetiştiriciliğini geliştirmek ve yaygınlaştırmak amacıyla İl özel İdare Müdürlüğü Bütçesinden sağlanan ödenekle 15.000Kg yonca ve 15.000 Kg Korunga olmak üzere toplam 30.000 kg yem bitkisi tohumu dağıtımı yapılmıştır.

HAYVANCILIK           İlin ekonomisinin başka bir ana dayanağı da havyancılıktır. Hayvancılık esas olarak mera hayvancılığı biçimindedir. Mera alanları köylünün ortak malıdır. Aşırı ve bilinçsiz otlatmadan dolayı meraların verimi çok düşüktür. Bu nedenle kar amaçlı olmayan (ticari amaçlı olmayan) hayvancılıktı yaygındır. Kısmi besi hayvancılığına geçiş 1970´de başlamıştır. Muş´ta hayvan varlığı fazla olmasına rağmen verim düşüktür. Yerli ırk, hem büyük hemde küçükbaşlarda ağırlıklı ırktır. Koyun ve keçi yetiştiriciliği ilk sıradadır. Ovalarda küçük ali işletmeciliği hakimdir. Genellikle 3-5 sığırla süt hayvancılığı yapılmaktadır. Muş koyun yetiştiriciliğinde ülkenin en önemli illerinden birisidir. Mor Karaman ırkı tek ırktır. Esas olarak eti için yetiştirilir. Koyun sayısı düzenli olarak artmaktadır. Et, süt ve yapağı verimi düşüktür. Çiftçiye, örnek hayvancılığa model teşkil etmesi amacıyla Muş Alpaslan Devlet Üretme Çiftliği 1949 yılında kurulmuştur. İşletme halen faaliyetlerini sürdürmektedir. İlde üretilen başlıca hayvan türleri: koyun, keçi, sığır manda, at, merkep, kıl keçisi, tavuk-horuz vb.

EKONOMİK YAPI

            Muş İli ekonomik açıdan geri kalmış bir ildir. Ekonomik yapı temelde tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Tarım ve hayvancılık büyük ölçüde geleneksel yöntemlerle yapıldığı için verim düşüktür. Sanayi gelişememiştir.

            İlde iktisaden faal nüfusun yüzde 84´ü tarım sektöründe, yüzde 13´ü hizmet sektöründe, yüzde 2´si sanayi sektöründe yüzde 2´si de inşaat sektöründe istihdam edilmektedir. İl genelinde yaygın bir işsizlik mevcuttur. 2003 yılında DPT tarafından yapılan "İllerin Sosyo - Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması"na göre Muş İli sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından 81 il içerisinde en sonda yer almıştır.

            DİE´nin 2001 yılı verilerine göre Türkiye´de kişi başına düşen GSMS 2.123 Dolar iken Muş ´ta  578 Dolar´dır. Muş İli kişi başına düşen milli gelir açısından 81 il içerisinde 80. sırada yer almaktadır.

TARIM
İl ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ancak tarım yeterince gelişmemiştir. Toplam 819.600 hektar olan il yüzölçümünün 342.198 hektarı tarım arazisidir. Tarım arazisinin 335.049 hektarı tarla arazisi,  7.149 hektarı da bağ-bahçe´dir.

İklim:
            Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Muş İlinde iklim karasal olup, kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise genellikle kısa ve serin geçmektedir. Bu iki mevsimin birbirine geçişi çabuk olduğundan ilkbahar ve sonbahar çok kısa sürer. İlimizde en yüksek sıcaklık Temmuz-Ağustos, En düşük sıcaklık ise Ocak - Şubat aylarında görülür.

            On beş yıllık ortalamalar (1988 - 2002) esas alındığında Muş İlinde ortalama sıcaklık 8.4 0C dir. Maksimum sıcaklık 41,6, Minimum sıcaklık ise -33,6 0C dir. Ortalama yağış miktarı 616,5 mm olup, ortalama nispî nem % 60,3 tür.

 

Toprak Yapısı ve Arazi Varlığı:
            Muş İl alanı içerisinde kapsam itibariyle yer alan büyük toprak grupları:
1-Kestane Rengi Topraklar:307.425 Ha. 2-Vertisol Topraklar:98.590 Ha. 3-Kalkersiz Kahverengi Topraklar:97.835 Ha. 4-Aluviyal Topraklar:66.315 Ha. 5-Kalkersiz Kahverengi Orman Toprakları:50.675 Ha. 6-Kolloviyal Topraklar:41.200 Ha. 7-Bazaltik Topraklar:37.780 Ha. 8-Regesol Topraklar:12.800 Ha. 9-Diğerleri:106.931 Ha. Toplam    : 819.551 Ha.

            İlin değişik topografyası iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik değişik özelliklere sahip toprakların oluşmasına neden olmuştur. Bu durum bitki besin elementleri konusunda da kendini gösterir.

Toprak Bünyesi: Muş İli tarım topraklarının %4,2 si tın, %48,5 i killi tın, %46,9 u kil ve %0,4 kum bünyesine sahiptir. Toprak Tuzluluğu: İşlemeli tarım uygulanan topraklar  % 100 tuzsuzdur. Toprakta Kireç (CaCo3):İl topraklarının % 5,1´i az kireçli, % 34,1´i orta kireçli, %17,7´ si fazla kireçli ve % 7,1´ i çok fazla kireçlidir. Organik Madde: Tarım topraklarının büyük bir kısmı organik madde yönünden fakir durumdadır. Analiz sonuçları ortalamasına göre topraklarda %5,7 organik madde çok az, %17,1 i az,%43,1 i orta, %30,4 ü iyi ve %3,3 ü ise yüksek düzeydedir. Fosfor: İl topraklarının %51,1 inde fosfor çok az, %21,8 inde az, %16,1 orta, %7,3 yüksek, %7,3 ünde ise çok yüksek fosfor varlığı tespit edilmiştir. Potasyum: İl topraklarında % 100 yüksek miktarda potasyum seviyesi yüksektir, genellikle yeterlidir.

Kullanım Amacına Göre Arazi Dağılımı

ARAZİ ÇEŞİDİ	MİKTAR (Ha)
Tarla	335.049
Bağ-Bahçe	7.149
Çayır	97.333
Mera	278.673
Orman	57.147
Tarıma Elverişsiz	44.249
Toplam	819.600

            İlde toplam342.198 hektar olan tarım arazisinin, 158.215 hektarı sulanabilir arazidir.sulanabilir arazinin sadece 61.334 hektarı halen sulanmaktadır.Sulanan arazinin toplam sulanabilir arazi içindeki oranı % 39´dur.

Arazi Sulama Durumu

TOPLAM TARIM ARAZİSİ (Ha)	SULANA-BİLİR TARIM ARAZİSİ (Ha)	SULANAN ARAZİ(Ha)
		KÖY HİZMETLERİ	D.S.İ.	HALK	TOPLAM
342.198	158.215	19.261 (% 12)	15.614 (% 10)	26.459 (% 17)	61.334 (% 39)

            Muş Türkiye´nin 3. büyük ovası olmasına rağmen, ovadan yeterince fayda sağlanamamaktadır. Sert iklim koşulları, Muş Ovası´nın drenaj sorunu, biriken suların taşkın ve erozyon tehdidi oluşturması gibi nedenler, ovada tarımsal faaliyetleri sınırlayan faktörlerin başlıcalarıdır.

            Tarla olarak kullanılan alanda hububat, şeker pancarı, tütün ve ayçiçeği ekimi başta gelmektedir. İldeki temel bitkisel ürün ise buğdaydır.

Bitkisel Ürünlerin Ekim, Verim ve Üretim Durumu

ÜRÜNLER		EKİM (Hektar)	ÜRETİM (Ton)	VERİM (Kg/Hektar)
Tahıllar	Buğday	163.800	353.260	2.156
	Arpa	44.220	91.492	2.069
	Çavdar	0	0	0
Baklagiller	Nohut	1.565	3.572	2.282
	Fasulye	2.820	3.738	1.325
	Mercimek
Endüstriyel Bitkiler	Ayçiçeği	860	1.092	1.270
	Şeker Pancarı	9.190	307.850	33.498
	Tütün	1.660	2.324	1.400
Sebzeler	Domates	213	3.460	16.206
	Biber	86	486	5.657
	Patlıcan	18	217	11.857
	Lahana	189	8.344	44.148
	Taze Fasulye	70	219	3.100

 

            İlde bitkisel üretimde dekar başına verim Türkiye ortalamasından düşüktür.

ÜRÜNLER	TÜRKİYE´DE VERİM  (Kg/Ha.)	MUŞ´TA VERİM (Kg/Ha.)
Buğday	2.077	2.156
Arpa	2.135	2.069
Nohut	838	2.282
Fasulye	1.288	1.325
Şeker Pancarı	35.424	33.498
Ayçiçeği	1.276	1.270

            Muş´ta üretilen kaba yem mevcut hayvanların ihtiyacını karşılayamamaktadır. Bu nedenle yem bitkileri üretimine önem verilmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir.  

HAYVANCILIK 

            Muş´ta hayvancılık, tarım kesiminin en önemli alt sektörü olup, tümüyle meraya dayalı olarak yapılmaktadır. İlde 1.479.707 küçükbaş, 245.487 büyükbaş hayvan bulunmaktadır.              Büyükbaş hayvanların % 77´i yerli ırk, % 18´si melez, % 5´i de kültür ırkından oluşmaktadır.Küçükbaş hayvan varlığının  % 86´ sını koyun % 14´ünü  de keçi oluşturmaktadır.            2001 yılı verilerine göre, Muş´taki küçükbaş hayvan varlığı Türkiye´deki küçükbaş hayvanların % 4.2´sini, büyükbaş hayvanların da % 2´sini oluşturmaktadır.limizde büyükbaş hayvanların büyük bölümü yerli ırk olduğundan, birim başına et ve süt verim düşüktür.  Hayvancılıktan daha fazla verim ve gelir elde edilebilmesi için, hayvan varlığı içinde verimi yüksek olan kültür ırkı hayvan sayısının artırılması önem taşımaktadır.

  ORMAN

            Muş, orman varlığı bakımında Türkiye ortalamasının  gerisindedir. Türkiye´de  ormanlık alan 20.703.000 hektar, Muş´ta 57.147 hektardır. Buna göre; Türkiye yüzölçümünün % 26´sı,  Muş´un ise % 7´si ormanlık alandır. İldeki ormanlar  genellikle meşe ağaç türlerinden oluşmakta yer yer de gürgen ve akçaağaç gibi türler karışık olarak bulunmaktadır.

SANAYİ

            Muş ili, sanayileşme açısından geri durumdadır. Sanayinin gelişememesinin temel nedenleri; sermaye birikiminin yetersizliği, iklim koşullarının olumsuzluğu ve hammaddenin çok kısıtlı oluşudur. İl genelinde halen 58 anonim şirket, 553 limited şirket,  23 kollektif şirket faaliyette bulunmaktadır. İlimizin en büyük sanayi tesisi olan Muş Şeker Fabrikası, 1982 yılından beri faaliyettedir. Fabrikanın kapasitesi 3.352 ton/gün´dür. Fabrika, kampanya döneminde tam kapasite ile çalışmakta ve il ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır.

         İlde sanayinin gelişmesine önemli katkı sağlayacak olan, Muş Organize Sanayi Bölgesinin yapımına 2002 yılında başlanmıştır. 90 hektarlık alanda 56 fabrika kapasiteli olarak planlanan Organize Sanayi Bölgesinin fiziki gerçekleşmesi % 80 seviyesindedir.

            Merkez İlçede 1995 den beri 100 işyeri kapasiteli bir küçük sanayi sitesi hizmet vermektedir. Merkezde biri 70, diğeri 43 işyeri kapasiteli, Bulanık İlçesinde 66 işyeri kapasiteli, Malazgirt İlçesinde ise 82 işyeri kapasiteli küçük sanayi sitesinin üstyapı çalışması (işyerleri) tamamlanmıştır. Malazgirt Küçük Sanayi Sitesinin altyapı çalışmaları tamamlanmış olup, Bulanık Küçük Sanayi Sitesinin altyapı çalışmaları devam etmektedir.

TİCARET

            Muş´ta ticari hayat, genel olarak İl Merkezinde canlılığını korumaktadır. Ticari faaliyet kolları içinde; gıda, giyim, inşaat malzemeleri, dayanıklı tüketim malları,  tarımsal ürünler, canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin alım ve satımı başta gelmektedir.             İlde üretilip il dışına satılan bitkisel ürünlerden nohut ve fasulye ilk sırada yer almaktadır. Hayvancılık alanında ise canlı hayvan ticareti il ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır.

ÇALIŞMA HAYATI VE SOSYAL GÜVENLİK

İş Kurumu :

            İlde genellikle tarım ve hayvancılığa dayalı iş hayatının sonucu olarak, tarım mevsimi dışında, vasıfsız işçilikten başka bir çalışma biçimi bulunmamaktadır. Uzun süren kış mevsiminde işsizlik artmaktadır.

Bağ-Kur :

            İlimiz genelinde 9.947 Bağ-Kur aktif sigortalısı mevcuttur. 1.104 kişi yaşlılık aylığı, 38 kişi malül aylığı, 737 kişi de ölüm aylığı almaktadır. Sigortalı ve yakınlarına toplam 18.340 adet sağlık karnesi verilmiştir. 2926 sayılı kanun kapsamında  tarım sigortalısı sayısı ise 5.294´tür.

Sosyal Sigorta :

            2004 Aralık sonu itibariyle kayıtlı kamu işveren sayısı 137, özel iş yeri sayısı ise 524´tür.Kayıtlı kamu sigortalı sayısı 5.138, özel iş yeri sigortalı sayısı ise 2.683´tür. Sigorta kapsamında sağlık yardımından yararlananların sayısı ise 5.213´tür.